Eenzaamheid
De winter: we zitten er middenin. Buiten is het koud en de dagen zijn nog altijd kort. Daar waar de één geniet van knusse avondjes thuis met een dekentje op de bank, heeft de ander veel meer moeite met deze donkere periode en ligt eenzaamheid op de loer. In Nederland voelen steeds meer mensen zich eenzaam, zo blijkt uit onderzoek van het Leger des Heils. En deze eenzaamheid beperkt zich jammer genoeg niet enkel tot het winterseizoen.
Vaak denken we bij eenzaamheid aan ouderen, maar ook steeds meer jongeren hebben last van gevoelens van eenzaamheid. De cijfers liegen er niet om. Dertig procent van de Nederlanders voelt zich ‘enigszins’ eenzaam en bijna tien procent voelt zich ‘sterk eenzaam’, zo blijkt uit cijfers van het CBS. Uit recent onderzoek (2021) blijkt bovendien dat mensen zich de laatste tien jaar meer eenzaam zijn gaan voelen. De toename bij jongeren tussen de 15 en 25 jaar is daarbij het meest opvallend. Deze leeftijdsgroep ervaart de meeste eenzaamheid van alle leeftijdsgroepen, op de voet gevolgd door ouderen, alleenstaande ouders en mensen die gescheiden zijn.
Eenzaamheid wordt nogal eens verward met het begrip ‘sociaal isolement’. Wanneer iemand in een sociaal isolement zit is dit objectief te meten: deze persoon heeft dan weinig mensen om zich heen waarmee hij contact heeft. Eenzaamheid is echter een subjectief begrip: je kunt nog zoveel mensen om je heen hebben en je toch eenzaam voelen. Bovendien hoeft iemand die zich in een sociaal isolement bevindt zich helemaal niet eenzaam te voelen. Zo zijn met name introverte mensen heel tevreden met enkele goede vrienden om zich heen. Niet iedereen met weinig contacten is dus ook op zoek naar meer mensen om zich heen. Het kan ook zo zijn dat iemand (meer dan) voldoende contacten heeft maar juist op zoek is naar meer diepgang en betekenisvol contact.
Kortom: eenzaamheid is niet objectief te meten. Er zal altijd met de betreffende persoon gesproken moeten worden of hij eenzaamheid ervaart en wat hij daaraan zou kunnen doen. Hoe dan ook betekent eenzaamheid dat mensen een betekenisvolle band met andere mensen missen, zich in de steek gelaten voelen of leegte in hun leven ervaren.
Ook in de praktijken van Vesta-therapeuten valt op dat steeds meer cliënten zich melden met hulpvragen waarin eenzaamheid een rol speelt. Zo ook Martijn.
Martijn (33 jaar) werd slachtoffer van een bedrijfsongeval. Hij werkte als opzichter in de bouw en kwam onder een stellage terecht. Martijn liep een dwarslaesie op en is sindsdien aan twee benen verlamd. Hij is blijvend invalide en is nu grotendeel afhankelijk van anderen. Wanneer Martijn in begeleiding komt bij de therapeut zegt hij zich waardeloos te voelen. Zijn vrouw Sabine helpt hem met liefde maar Martijn voelt zich vooral bezwaard om zo afhankelijk van haar te zijn geworden. Hij heeft bovendien last van hoofdpijn en slapeloosheid. Martijn voelt zich in toenemende mate eenzaam. ‘Voor wie doe ik er eigenlijk nog toe?’, vraagt hij zich geregeld af. Hij zegt zich vaak somber te voelen en stoeit met negatieve gedachten.
Aan de hand van de vier dimensies van het bestaan* waarmee bij Academie Vesta wordt gewerkt en aan de hand van het verhaal van Martijn zullen we het begrip eenzaamheid nader bekijken.
De fysieke dimensie van eenzaamheid
Martijn heeft te kampen met fysieke klachten. Uiteraard is het belangrijk dat deze serieus genomen worden en zal een therapeut bij twijfel een arts inschakelen. Zo kan bekeken worden of een fysieke oorzaak kan worden uitgesloten voordat deze klachten klakkeloos aan eenzaamheid toegeschreven worden. Toch is het heel goed mogelijke dat Martijns fysieke klachten verband houden met zijn gevoelens van eenzaamheid. Onderzoekers zijn het er namelijk over eens dat eenzaamheid ten koste gaat van de fysieke gezondheid van degenen die eraan lijden. Mensen die zich eenzaam voelen, trekken zich meer terug. Ze bewegen minder en slapen slechter. Ook herstellen ze vaak minder goed van ziekte en kwalen waardoor ze vatbaarder worden voor nog meer ziekten. Bij mensen die zich voortdurend eenzaam voelen raakt de hormoonhuishouding in de war: zij hebben in verhouding veel van het stresshormoon ‘cortisol’ in hun bloed. Dit veroorzaakt een continu gevoel van spanning en onveiligheid. Eenzaamheid draagt bij aan allerlei fysieke klachten, zoals dementie, beroertes en hart- en vaatziekten. Eenzaamheid is dus ronduit gevaarlijk voor de gezondheid. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat mensen die zich eenzaam voelen evenveel schade oplopen als mensen die een pakje sigaretten per dag roken. Een ander onderzoek kwam zelfs tot de conclusie dat eenzaamheid hetzelfde effect heeft als obesitas of een overmatig gebruik van genotsmiddelen zoals alcohol.
De sociaal-emotionele dimensie van eenzaamheid
Eenzaamheid gaat ten koste van het sociaal-emotioneel welbevinden. Simpelweg omdat de mens niet is gemaakt om alleen te zijn. De mens is een sociaal wezen. Mensen die echter eenzaam zijn gaan doorgaans steeds minder vaak de deur uit en lopen het risico om steeds verder geïsoleerd te raken van het sociale leven. Net zoals bij de fysieke gezondheid heeft eenzaamheid ook effect op de psychische gezondheid van mensen: het kan bijvoorbeeld leiden tot verminderd zelfvertrouwen, somberheid, depressies en verslavingen. Het is voor hulpverleners altijd van belang goed op te blijven letten: ook mensen die wel sociaal contact hebben met anderen kunnen zich eenzaam voelen. Zij missen vooral contact dat werkelijk van betekenis is voor hen. Ook bij Martijn is dat het geval: hij is getrouwd en heeft een grote familie om zich heen die zich al te graag over hem ontfermt en heeft nog altijd contact met wat oud-collega’s. Toch voelt hij zich waardeloos en eenzaam en ervaart hij een leegte in zijn leven.
De cognitieve dimensie van eenzaamheid
De cognitieve dimensie van het bestaan betreft ons vermogen om te denken: zowel onze manier van denken als de inhoud van onze gedachten. Wanneer mensen zich langere tijd eenzaam voelen krijgen negatieve denkpatronen vaak de overhand. Dit zien we ook terug bij Martijn: zijn hoofd zit vol gepieker over hoe waardeloos zijn leven is nu hij niet meer kan lopen en voor veel zaken afhankelijk is van anderen. Vaak zorgen negatieve gedachten ervoor dat mensen zich nog verder terug trekken. ‘Waarom zou ik naar de verjaardag van die vriend gaan? Ik heb niets meegemaakt en dus niets interessants te vertellen’. Niet iedereen die zich eenzaam voelt komt per definitie in een negatieve spiraal terecht. Maar langdurige eenzaamheid maakt deze kans wel groter.
De existentiële dimensie van eenzaamheid
Deze dimensie richt zich op de vraag of we ons leven als zinvol en betekenisvol ervaren en vormt het fundament voor de andere dimensies. Eenzaamheid raakt aan de kern van het menselijk bestaan. Ieder mens heeft het nodig om van betekenis te zijn voor anderen en wil er graag werkelijk toe doen. Ook de vraag ‘heeft mijn leven wel zin’ spookt nogal eens door het hoofd van mensen die zich eenzaam voelen. Tijdens de begeleiding van Martijn werd duidelijk dat Martijn met name behoefte heeft om deze existentiële dimensie van zijn bestaan vorm te geven. Wanneer hij de therapeut vertelt over zijn werk als opzichter valt iedere keer weer op dat zijn ogen stralen. Samen met de therapeut is Martijn op zoek gegaan naar hoe hij opnieuw van betekenis kan zijn voor anderen.
Inmiddels werkt Martijn als vrijwilliger. Hij helpt mensen die hun financiële zaken niet goed op orde hebben bij het ordenen en het op orde houden van hun thuisadministratie. Elke week gaat hij langs bij twee gezinnen in het dorp waar hij woont. Martijn heeft hierdoor het gevoel van betekenis te zijn voor deze gezinnen. Andersom geldt hetzelfde: deze gezinnen en hun levensverhalen geven kleur en betekenis aan het leven van Martijn. Binnen de groep van vrijwilligers heeft Martijn bovendien een aantal vriendschappen opgedaan. Momenteel onderzoekt hij zelfs de mogelijkheden om weer betaald aan het werk te gaan, ditmaal in de administratieve sector. Zijn fysieke klachten zijn verdwenen en bovenal: Martijn heeft weer plezier in zijn leven.
In bovenstaande casus werkte de Vesta-therapeut samen met maatschappelijk werk om een passende plek voor Martijn te vinden. Deze samenwerking tussen hulpverleners en maatschappelijke organisaties is van groot belang waar het gaat om de strijd tegen eenzaamheid.
Martijn vond het lastig te vertellen over zijn eenzaamheid. Daarin is hij niet alleen: mensen die zich eenzaam voelen willen vaak niet als zodanig bestempeld worden en schamen zich nogal eens. Professionals die bij Vesta zijn opgeleid zijn in staat eenzaamheid te signalen en dit bovendien bespreekbaar te maken. Dit is altijd maatwerk: elke cliënt is uniek en heeft een eigen benadering nodig.
*Meer lezen over deze vier dimensies en de visie van Academie Vesta? Lees dan het artikel 'Visie en missie van Vesta/Introductie' op deze pagina.
Bronnen:
RIVM, Leger de Heils, CBS, Movisie, Nederlands Jeugdinstituut
Enkele voordelen van onze opleidingen
Onze opleidingen zijn als enige door de SNRO beoordeeld met ‘Excellent’. U volgt gegarandeerd een opleiding van hoogste kwaliteit.
U leert vanuit verschillende psychologische benaderingen een voor elke cliënt passende begeledingswijze te ontwikkelen en te bieden.
U leert zowel cliënten met enkelvoudige hulpvragen te begeleiden als cliënten met complexe hulpvragen.
U leert zowel zelfstandig te werken als multidisciplinair met bv psychiaters.
Onze lesgroepen bestaan uit maximaal 4 personen waardoor er veel individuele aandacht is voor elke student.
Naast groepsintervisie krijgt u 90 uur individuele begeleiding.
U kunt in uw eigen tempo studeren.
U krijgt vakinhoudelijke ondersteuning bij het opzetten van uw praktijk/onderneming.
Vanaf het tweede studiejaar kunt u inkomsten hebben uit uw eigen praktijk.
U behaalt tijdens uw opleiding het door zorgverzekeraars verplichte diploma psychosociale basiskennis zonder extra kosten.
U wordt na uw afstuderen opgenomen in de Zorggids.
U kunt na uw afstuderen ook in andere Europese landen als volwaardig therapeut werken.
